پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، کمری تاگوئه فعال محیط‌زیست در آکرا، پایتخت غنا می‌گوید: «همه چیز در حال بدتر شدن است. اگر غنا را در گوگل مپ ببینید، رنگش از سبز به قهوه‌ای تغییر یافته است.» آقای تاگوئه در ماه اکتبر، به سازماندهی اعتراضاتی در آکرا که خواهان پایان دادن به استخراج غیرقانونی معادن طلا یا به زبان محلی «گالامسی» بود کمک کرد. استخراج غیرقانونی معادن که از دیرباز در این کشور غرب آفریقا وجود داشته، در سال‌های اخیر بیشتر شده که هم به جنگل‌ها آسیب زیادی زده و هم آب را آلوده کرده است. معترضان، سیاستمدارانی را مقصر می‌دانند که بیشترشان صاحب شرکت‌های معدنی هستند و اجازه می‌دهند عملیات استخراج کنترل‌نشده پیش برود.
غنا که بزرگ‌ترین تولیدکننده طلا در آفریقاست، به نمادی از تب جدید استخراج طلا در این قاره تبدیل شده است. قیمت طلا از سال ۲۰۱۹ دو برابر شده و به رکوردهای جدیدی رسیده که وعده حاشیه سود بالاتر به معدن‌کاران صنعتی می‌دهد و آنها را به معدن‌کاوی غیرصنعتی و در مقیاس کوچک تشویق می‌کند. تقریباً نیمی از حدود هزار تن طلایی که سالانه در آفریقا به دست می‌آید، به این طریق استخراج می‌شود. همچنین به جز کشاورزی، بزرگ‌ترین منبع اشتغال در جامعه روستایی آفریقا محسوب می‌شود و بنابراین شکوفایی پایدار طلا می‌تواند به معنی درآمد بیشتر برای افراد خیلی فقیر منطقه باشد. همزمان، استخراج طلا می‌تواند اکوسیستم و سلامت مردم را به خطر بیندازد. بیشتر معدن‌کاوی‌های کوچک‌مقیاس قانونی هستند، اما بیشتر آنها پرداخت مالیات را دور می‌زنند و به صورت غیرقانونی انجام می‌شوند. در ماه مه، یک NGO به نام «سوییس‌اید» (Swissaid) ارزیابی کرده بود که قاچاق طلا از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ بیش از دو برابر شده است. مثل همیشه، کشورهای آفریقایی از رونق یک کالای اساسی، بهره کامل نمی‌برند.
تب اخیر طلا، یکسری ویژگی‌های جدید دارد. اول، بالا بودن وسعت بی‌نظمی‌هاست: ۱۲ کشور از جمله غنا، هر کدام حداقل عامل ۲۰ تن قاچاق طلا در سال هستند (نمودار). دوم، با وجود اینکه خیلی از معدن‌کاوی‌ها برچسب غیرصنعتی و کوچک‌مقیاس خورده‌اند، اما به خاطر وجود بولدوزرها و دستگاه‌های حفاری چینی، بیشترشان تا حدی صنعتی هستند.
مساله دیگر، رشد دبی به عنوان قطب پالایش طلاست. صادرات طلا از امارات متحده عربی، بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۲ بیش از ۶۰ برابر افزایش یافت. در حال حاضر، طلا بعد از محصولات هیدروکربن، ارزشمندترین کالای صادراتی امارات محسوب می‌شود. «اقدام جهانی علیه جرایم سازماندهی شده فراملی» که یک NGO مستقر در ژنو است، اعلام کرده که رویکرد «بی‌چون و چرای» دبی نسبت به طلای آفریقا، مشوقی است برای تجارت غیرقانونی در این قاره. طبق اعلام سوییس‌اید، در سال ۲۰۲۲ حدود دو سوم طلایی که از آفریقا وارد امارات می‌شد، از کشورهای آفریقایی قاچاق شده بود. امارات می‌گوید مسؤول کارهای کشورهای دیگر نیست و می‌خواهد سیاست‌هایی را اتخاذ کند که پولشویی با استفاده از طلا را محدود می‌کند.
هزاران کیلومتر آن طرف‌تر از بازارهای دبی، تب طلا اقتصادهای روستایی را شکل می‌دهد. معادن طلای مالی، کارگرانی را از منطقه ساحل و بیشتر از آن از شمال نیجریه جذب می‌کنند. در سه ماه اول سال ۲۰۲۴، یک شرکت معدن‌کاوی صنعتی در آفریقای جنوبی، ۲۴۱ درصد حوادث معدنی غیرقانونی بیشتری را در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ثبت کرده است. حدود ۱۰ میلیون نفر در جنوب صحرای آفریقا، به طور مستقیم در کارهای معدنی کوچک‌مقیاس کار می‌کنند که چند برابر بیشتر از دو دهه گذشته است. گوین هیلسون، کارشناس معادن کوچک‌مقیاس در دانشگاه سوری، می‌گوید این راه نجات برای کسانی است که در فقر به سر می‌برند. او می‌افزاید: «یک معدن معمولاً تنها نقطه‌ای در آفریقا است که یک اروپایی با مدرک دانشگاهی و یک کشاورز بی‌سواد را همزمان در آن پیدا می‌کنید. همه آنها قیمت بازار طلا را می‌دانند.
استخراج طلا و کشاورزی مدت‌ها مکمل هم بوده‌اند، به‌طوری که کشاورزان در فصل‌هایی که تولید کم بود برای کسب درآمد سراغ معادن می‌رفتند یا با اجاره زمین، پول درمی‌آوردند. اما در غنا و جاهای دیگر، بر هم خوردن این توازن نگران‌کننده شده است. طلا معمولاً در خاک‌هایی یافت می‌شود که مناسب برای کشت کاکائو هستند؛ سومین کالای صادراتی کشور بعد از طلا و نفت. «هیأت کاکائو غنا» که خریدار دولتی است، می‌گوید گالامسی یکی از دلایلی است که باعث شده هزاران هکتار مزرعه کاکائو در سال‌های اخیر ناپدید شوند. دولت‌هایی که پشت سر هم آمده‌اند، نتوانسته‌اند معادن کوچک را رسمی کنند و فعالیت‌های معدنی پرمخاطره را رواج داده‌اند. «شرکت آب غنا» که یک شرکت تاسیسات محلی است، هشدار داده که حدود ۶۰ درصد منابع آب غنا به خاطر گالامسی آلوده شده‌اند. پائول اوسی سامپین، آسیب‌شناس، می‌گوید فلزات سنگینی که توسط معدن‌کاران مورد استفاده قرار می‌گیرد، باعث سقط‌جنین، مرده‌زایی و اختلالات مادرزادی شده است.
طلا همچنین بودجه جنگ‌ها را تأمین می‌کند. اغتشاش‌گران، معادن اطراف منطقه ساحل را کنترل می‌کنند. در شرق کنگو، شبه‌نظامیان بر سر طلا می‌جنگند و آن را از طریق اوگاندا یا رواندا صادر می‌کنند. «نیروهای پشتیبانی سریع» (RSF) که یکی از دو گروه جنگ‌طلب اصلی در جنگ داخلی سودان است، تا حدی با طلا تأمین مالی می‌شود. سیاستمداران انگیزه چندانی برای جلوگیری از معدن‌کاوی ندارند. اعضای حزب حاکم غنا حتی منافع مالی در این بخش دارند. احزاب سیاسی لسوتو با گروه‌هایی که معادن رها شده در کشور همسایه آفریقای جنوبی را کنترل می‌کنند، در ارتباطند.
برای شفاف‌تر کردن زنجیره‌های تأمین و تشویق خریداران به موشکافی بیشتر، تلاش‌های بین‌المللی مختلفی صورت گرفته است. قوانین زیادی ظاهراً معادن کوچک‌مقیاس را رسمی می‌کنند. اما در عمل، ترکیبی از یک فلز سبک قابل ذوب با قیمتی بالا، خریداران مشتاق و کشورهای ضعیف آفریقایی، یعنی جلوگیری از قاچاق، کار دشواری است. تا وقتی بتوان پول درآورد، بازار سیاه فلز زرد هم وجود خواهد داشت.
منبع: Economist
ارسال نظر