پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، در سال ۱۹۹۱ میلادی و بعد از قیامی که در پی شکست صدام‌حسین رخ داد، جمعیت میلیونی آوارگان کرد به مرزهای ایران و ترکیه سرازیر شدند. این مساله تأثیر به‌سزایی در صدور قطعنامه ۶۸۸ سازمان ملل، اعلام منطقه پرواز ممنوع و زمینه‌ساز ظهور دولت نیمه خودمختار کردی کردستان در شمال عراق شد. آنچه در اینجا بیان می‌شود شامل عوامل مؤثر در تدوین سیاست خارجی ترکیه طی ۳ دهه اخیر در قبال این سرزمین است.
ژئوپلیتیک و امنیت منطقه‌ای
دولت ترکیه به ویژه از سال ۱۹۹۰ میلادی به بعد که عصر دو قطبی در جهان به پایان رسید و شاهد اهمیت یافتن قدرت منطقه‌ای برای کشورهای بزرگ هستیم، به دنبال توسعه قدرت خود در منطقه بود. همزمان با این کشور، ایران، مصر، و عربستان نیز تلاش کردند تا در خاورمیانه قدرت خود را بر اساس قدرت منطقه‌ای گسترش و دایره نفوذ خود را افزایش دهند. در همین زمینه، یکی از سیاست‌های اصولی دولت ترکیه در منطقه که بر اقلیم کردستان نیز اثرگذار بوده است همین گسترش قدرت منطقه‌ای بوده است. اما یکی دیگر از سیاست‌های ترکیه از منظر کلی، جلوگیری از تغییر مرزها و تلاش برای حفظ وضع موجود توسط دیگر بازیگران عرصه سیاست بوده است. لذا دولت ترکیه نقش مهمی در جلوگیری از تغییر وضعیت کردها در منطقه داشته است.
ذهنیت جهت دهنده تاریخی
برخلاف ایران که پیشینه تمدنی و تاریخی‌اش قدمتی بسیار زیاد دارد، تاریخ ترکیه قدمت چندانی ندارد. اما در ذهن دولتمردان ترکیه، این تاریخ ارزش و قدمتی بیش از این‌ها دارد؛ لذا از هر فضایی استفاده کرده‌اند تا بر خاک خود بیفزایند. ترکیه در قبال عراق و اقلیم کردستان نیز از حیث تاریخی مدعی محدوده موصل است که بر سیاست‌های این کشور اثرگذار است.
جایگاه کردها در خاورمیانه
از ابتدای تشکیل جمهوری ترکیه در خاورمیانه، اصلی‌ترین و جدی‌ترین مخالف تحرکات کردی و دستیابی کردها به حقوقشان چه در داخل ترکیه و چه در سطح منطقه دولت ترکیه بوده است. بنابراین سیاست این کشور در قبال کردها به نوعی چراغ راهنمای ایران بوده و در این حوزه بر سیاست خارجی سوریه و عراق نیز اثرگذار بوده است. در واقع ترکیه همواره تلاش کرده از فعل و انفعالاتی که باعث می‌شود موجودیت کرد در داخل ترکیه هویت بیشتری به دست بیاورد، جلوگیری کند. هرچند در دوره حزب عدالت و توسعه، شاهد تغییر و تحولاتی در این زمینه هستیم، اما همچنان این سیاست کلی که مرز توسط کردها تغییر نکند از سیاست‌های اصلی ترکیه بوده است.
نبرد با پ‌ک‌ک
حزب کارگران کردستان که به صورت مخفف به شکل پ‌ک‌ک نگاشته می‌شود، نام گروهی چپگرا و مسلح در کردستان ترکیه است که از سال ۱۹۸۴ به عنوان سازمانی چریکی شناخته شده که به صورت مسلحانه علیه دولت ترکیه برای خودمختاری کردستان و حقوق فرهنگی و سیاسی کردها در ترکیه مبارزه می‌کند. مبارزه‌ای که بالغ بر ۵۰ میلیارد دلار ضرر مستقیم به اقتصاد ترکیه وارد کرد. همچنین امنیت ترکیه نیز که کشوری موفق در صنعت توریسم شناخته می‌شود از این درگیری‌ها متأثر شد. همچنین از سال ۲۰۱۱ به بعد که کردها در سوریه مجال یافتند که مناطق خودمختاری دموکراتیک را تشکیل دهند، ترکیه اصلی‌ترین مخالف این موضوع بوده و بیشترین فشار را بر دولت سوریه وارد کرده است. در واقع ترکیه نمی‌خواهد تجربه دهه ۹۰ اقلیم کردستان که تشکیل یک اقلیم کردی دیگر در جنوب مرزهای ترکیه است رخ بدهد و تمامی تماس ترکیه با کشورهای عربی قطع شود.
روابط با دولت مرکزی عراق
بعد از نوسانات زیادی که پس از سقوط دولت مرکزی عراق اتفاق افتاد، دولت ترکیه به‌رغم اینکه متحد آمریکا بود، اما به آمریکا اجازه نداد از خاک این کشور برای حمله به عراق استفاده کند. طی سال‌های اخیر نیز دولت ترکیه کوشیده تا نسبت به احیای دولت مرکزی که تا سال ۲۰۱۰ به دنبال بلوک سنی در مقابل بلوک شیعی بود، اقدام کند. از مهم‌ترین قراردادهایی که دولت ترکیه در این زمینه منعقد کرده، احداث جاده توسعه است که ترکیه برای آن ۱۷ میلیارد دلار هزینه کرده است. این اقدام با هدف جلوگیری از پیشروی اقلیم کردها انجام شده است. چنانکه در سال ۲۰۱۷، دولت ترکیه از مهم‌ترین بازیگرانی بود که مانع وقوع نتیجه رفراندوم برای دستیابی کردها به استقلال از کشور عراق بود.
رابطه با آمریکا
ترکیه و آمریکا پس از جنگ جهانی دوم به عنوان دو متحد قدیمی استراتژیک شناخته می‌شوند که البته رابطه‌شان با نوعی ظن، تنش و بحران دوطرفه همراه است. چنانکه نزدیکی ترکیه به سوریه و مخالفت با حمایت آمریکا از کردها به ویژه در سال‌های اخیر، ازجمله مواردی است که موجب ایجاد ظن و تنش میان این دو کشور شده است.
روابط با جمهوری اسلامی ایران
ایران و ترکیه دو دوست و دو رقیب جدی هستند که قابلیت اتحاد استراتژیک ندارند ولی مشابه رابطه‌ای که فرانسه و آلمان در اروپا دارند، این دو کشور نیز در خاورمیانه رابطه‌ای استراتژیک با هم دارند. رقابت این دو کشور از سال ۱۹۹۱ به بعد تشدید شده و تحت رقابت ایدئولوژیک قرار گرفته است. از یکسو اسلام اخوانی ترکیه و از سوی دیگر اسلام شیعی ایران موجب شده تا میان این دو کشور فضایی رقابتی ایجاد شود. اما آنچه گاهی موجب اتحاد این دو کشور شده، همسویی آنها در برابر کردهاست.
اردشیر پشنگ-کارشناس مباحث کردی خاورمیانه
ارسال نظر