پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، مجتمع سنگ‌آهن سنگان در فاصله ۳۰ کیلومتری مرز افغانستان با ذخیره یک‌میلیارد و ۲۰۰ میلیون تنی، تأمین ۳۰ درصد مواد اولیه صنعت فولاد کشور را بر عهده دارد. فعالیت این مجتمع از سال ۱۳۵۶ آغاز شده و اکنون با ۱۶ هزار نیروی مستقیم به یکی از مراکز صنعتی مهم شرق کشور تبدیل شده است. در بازدید میدانی از این مجتمع، فعالیت روزانه ۲۰۰ دستگاه ماشین‌آلات سنگین برای استخراج سالانه ۲۵ میلیون تن سنگ‌آهن مشهود است. سنگ‌های استخراج شده در کارخانه‌های فرآوری به کنسانتره و گندله تبدیل می‌شوند. دو کارخانه جدید کنسانتره با ظرفیت ۵/۲ میلیون تن در حال احداث است که با بهره‌برداری از آنها در سال آینده، ظرفیت تولید کنسانتره منطقه به ۵/۱۷ میلیون تن می‌رسد. علاوه بر فعالیت‌های معدنی، احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پروژه انتقال آب از دریای عمان با ظرفیت ۵۰ میلیون مترمکعب در سال از دیگر برنامه‌های توسعه‌ای این مجتمع است.
مطالعات و عملیات اکتشاف
عملیات اکتشاف در این معدن از سال ۱۳۵۶ شروع و در سال ۱۳۶۲ توسط شرکت ملی فولاد به صورت جدی پیگیری شد. پس از آن شرکت BHP استرالیا مطالعات تکمیلی را انجام داد. فرآیند شناسایی ذخایر معدنی در چهار مرحله انجام می‌شود. مرحله نخست، شناسایی و پی‌جویی است که با استفاده از عکسبرداری هوایی و مطالعات زمین‌شناسی، مناطق مستعد معدنی شناسایی می‌شوند. این اطلاعات توسط سازمان زمین‌شناسی جمع‌آوری و در اختیار مراجع قانونی قرار می‌گیرد. در مرحله دوم یا عیب‌جویی، کارشناسان زمین‌شناسی به صورت میدانی منطقه را بررسی، بخش‌بندی و نمونه‌برداری می‌کنند. مرحله سوم اکتشاف با عنوان اکتشاف عمومی انجام می‌شود که شامل نمونه‌برداری‌های تخصصی و مهندسی است. در این مرحله با حفر گودال‌های عمیق‌تر، بررسی دقیق عمق زمین صورت می‌گیرد و نمونه‌ها برای آنالیز به آزمایشگاه ارسال می‌شوند. مرحله چهارم، اکتشاف تفصیلی است که با حفاری‌های عمیق تا ۱۵۰۰ متر انجام می‌شود. نتیجه این عملیات در معدن سنگان شامل حفر ۱۲۸۰ چاهک اکتشافی، ۳۳۷ هزار متر حفاری و برداشت ۵۵ میلیون نمونه بوده است. عمق متوسط اکتشافات ۳۰۰ متر است که در مقایسه با استانداردهای جهانی پایین‌تر است. این موضوع به محدودیت‌های تجهیزاتی در گذشته مربوط می‌شود، اما اکنون با ورود دستگاه‌های جدید، امکان اکتشاف در اعماق بیشتر فراهم شده است.
فرآیند استخراج و عملیات معدن‌کاری
عملیات استخراج در محدوده‌ای به طول ۲۶ کیلومتر و عرض ۸ کیلومتر در سه پیت اصلی انجام می‌شود. این پیت‌ها شامل معادن A و B در بخش غربی، معادن بابک و اردبیل در بخش مرکزی و معادن شرقی هستند. استخراج با عملیات آتشباری شروع می‌شود که در آن از ماده منفجره آنفو استفاده می‌شود. دستگاه‌های حفاری، چاله‌هایی به عمق ۱۶ متر و قطر ۱۶۰ میلی‌متر ایجاد می‌کنند. پس از انفجار، شاول‌های معدنی عملیات بارگیری را انجام می‌دهند که در شرایط ایده‌آل ظرفیت برداشت ۴۰ تن در هر نوبت را دارند. یکی از مسائل مهم در معدن سنگان، استهلاک بالای تجهیزات است. برای مثال، لودرها که در شرایط عادی می‌توانند ۵ سال کار کنند، در این معدن پس از یک سال دچار فرسودگی شدید می‌شوند. هزینه تجهیزات نیز قابل توجه است؛ قیمت یک شاول معدنی به ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. برای مدیریت بهینه عملیات، سیستم کنترل هوشمند ناوگان در حال پیاده‌سازی است که به صورت خودکار برنامه کاری و مسیر حرکت دستگاه‌ها را تعیین می‌کند. این سیستم با توجه به تنوع معادن و مصرف‌کنندگان اهمیت ویژه‌ای دارد.
تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده
فرآوری سنگ‌آهن در مجتمع سنگان مراحل متعددی دارد. سنگ‌های استخراج شده پس از خردایش اولیه وارد چرخه کنسانتره‌سازی می‌شوند. کارخانه‌های کنسانتره به دلیل کار با سخت‌ترین مواد طبیعی، نیازمند تجهیزات خاص و فناوری پیشرفته هستند. سنگ‌های ورودی ابتدا در سنگ‌شکن‌های اولیه خرد می‌شوند. در این مرحله، قطعات سنگ با قطر حدود یک متر و ۲۰ سانتی‌متر به قطعات کوچک‌تر با حداکثر ۲۰ سانتی‌متر تبدیل می‌شوند. انتقال این مواد از طریق نوار نقاله‌هایی با طول گاه تا ۱۰ کیلومتر به کارخانه‌های فرآوری انجام می‌شود. درکارخانه‌های کنسانتره‌سازی از آسیاب‌های متنوعی استفاده می‌شود. آسیاب‌های بال میل با گلوله‌های فولادی سنگ را خرد می‌کنند و آسیاب‌های عمودی برای خردایش بیشتر استفاده می‌شوند. در مرحله بعد، جداکننده‌های مغناطیسی آهن خالص را از سایر مواد جدا می‌کنند.
چشم‌انداز توسعه تولید
براساس مصوبه هیأت وزیران در سال ۱۳۹۱، مجتمع سنگان وظیفه تأمین خوراک ۳۰ درصد فولاد کشور را بر عهده دارد. پنج شرکت بزرگ در منطقه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و برای تأمین نیاز آنها، سالانه ۳۷ میلیون تن سنگ استخراج می‌شود. در افق ۱۴۰۴، برنامه‌ریزی برای دستیابی به استخراج ۴۰ میلیون تن سنگ‌آهن و ۱۲۰ میلیون تن باطله‌برداری انجام شده است. از این میزان سنگ‌آهن، بخشی به صورت دانه‌بندی شده برای کوره‌های بلند مصرف می‌شود و ۵/۱۷ میلیون تن به کنسانتره تبدیل خواهد شد که در نهایت به ۱۵ میلیون تن گندله تبدیل می‌شود. در حال حاضر از برنامه ۵/۱۲ میلیون تنی تولید کنسانتره، حدود ۵/۵ میلیون تن محقق شده و در بخش گندله‌سازی نیز ۹/۵ میلیون تن تولید انجام شده است. در بخش سنگ‌آهن هماتیتی و سیدریتی نیز حدود ۵میلیون تن سنگ‌آهن توسط شرکت‌های مختلف خریداری و دانه‌بندی می‌شود.
تدوین و اجرای طرح‌های توسعه‌ای
بر اساس مشاهدات میدانی و گفت‌وگو با مسئولان مجتمع، برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه ظرفیت تولید و بهبود زیرساخت‌های منطقه در دست اجراست. در چشم‌انداز ۱۴۰۷، هدف‌گذاری برای تأمین ۳۰ درصد خوراک مورد نیاز صنایع معدنی کشور صورت گرفته است. یکی از محورهای اصلی توسعه، تکمیل و گسترش اکتشافات در محدوده‌های معدنی است. مجتمع سنگان به عنوان مجری اکتشافات منطقه خراسان تعیین شده و مرکز اکتشافات شرق کشور را راه‌اندازی کرده است. در حال حاضر عملیات اکتشاف در ۳۵ محدوده معدنی در شهرستان‌های مختلف استان خراسان رضوی در جریان است. تأمین آب مورد نیاز صنایع فرآوری یکی از چالش‌های اصلی مجتمع سنگان است. در گذشته برای تولید هر مترمکعب کنسانتره، حدود ۷/۲ مترمکعب آب مصرف می‌شد. با ورود فناوری‌های جدید و استفاده از روش‌های نوین، میزان مصرف آب کاهش چشمگیری یافته است. برخی کارخانه‌ها موفق به تولید کنسانتره خشک شده‌اند و بازچرخانی آب در فرآیند تولید با جدیت دنبال می‌شود. برای حل مشکل کمبود آب، پروژه انتقال آب از دریای عمان با مشارکت شرکت‌های بزرگ منطقه در حال پیگیری است. همچنین استفاده از آب‌های غیرمتعارف و پساب‌های تصفیه شده در دستور کار قرار دارد. طبق قانون برنامه هفتم توسعه، صنایع معدنی موظف به استفاده از منابع آب غیرمتعارف هستند.
همکاری‌های بین‌المللی
نزدیکی به مرز افغانستان و وجود رگه‌های آهن در خاک این کشور، فرصت‌های همکاری دوجانبه را فراهم کرده است. مذاکرات با دولت و بخش‌خصوصی افغانستان برای همکاری در زمینه فناوری استخراج و فرآوری در جریان است. پیشنهاد ایجاد منطقه ویژه معدن و صنایع معدنی مشترک در مرز دو کشور مطرح شده که در صورت تصویب در کمیسیون مشترک، می‌تواند به توسعه همکاری‌های دوجانبه کمک کند. در حوزه فناوری، هوشمندسازی معدن در صدر اولویت‌های مجتمع سنگان قرار دارد. با توجه به حجم گسترده عملیات و تنوع مصرف‌کنندگان، سیستم‌های کنترل هوشمند ناوگان در حال پیاده‌سازی است تا مدیریت بهینه منابع و تجهیزات محقق شود. همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان برای بهینه‌سازی فرآیندها و استفاده از فناوری‌های پیشرفته نیز در دستور کار قرار دارد. در این راستا، دو مرکز فناوری با همکاری پارک فناوری استان خراسان رضوی و معاونت علمی در منطقه ایجاد شده است.
تمرکز بر توسعه پایدار
توسعه پایدار منطقه از اولویت‌های اصلی مجتمع سنگان است. شورای سرمایه‌گذاری منطقه به صورت هفتگی برگزار می‌شود و بنگاه‌های بزرگ برای برنامه‌ریزی مشارکت مردمی و ایجاد تحول در منطقه گردهم می‌آیند. در حال حاضر حدود ۱۶ هزار نفر تحت پوشش تأمین اجتماعی در منطقه مشغول به کار هستند، این آمار جدا از افرادی است که در بخش حمل و نقل و خدمات جانبی فعالیت می‌کنند. برای ایجاد اشتغال پایدار، طرح SPX یا پیمانکاری فرعی اجرا می‌شود. در این طرح، کسب‌وکارهای کوچک در قالب پیمانکاران فرعی به بنگاه‌های بزرگ متصل می‌شوند و خدمات مورد نیاز آنها را تأمین می‌کنند. این خدمات می‌تواند شامل تولید مواد غذایی، تأمین لباس و تجهیزات ایمنی و سایر نیازمندی‌ها باشد. به منظور تنوع‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی منطقه، احداث نیروگاه‌های بادی و خورشیدی نیز در دست اقدام است. این پروژه‌ها علاوه بر تأمین انرژی مورد نیاز صنایع، به ایجاد اشتغال پایدار و غیر وابسته به معدن کمک می‌کنند.
وضعیت ایمنی
مجتمع سنگان سالانه حدود ۸ درصد از بودجه خود را به تأمین تجهیزات ایمنی اختصاص می‌دهد. با این حال، با توجه به شرایط خشک و دشوار فضای معدن‌کاری، نیاز است تمامی واحدهای فعال در این حوزه از سوی دولت به طور ویژه‌ای رصد شوند تا در معادن روباز و زیرزمینی میزان حوادث به حداقل برسد. استقرار استراتژیک مجتمع سنگان در منطقه مرزی شرق کشور، علاوه بر ارزش اقتصادی، از منظر آمایش سرزمینی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. این مجموعه با وجود اینکه در منطقه‌ای با شرایط اقلیمی خاص و بادهای ۱۲۰ روزه قرار دارد توانسته به یکی از قطب‌های محوری تأمین مواد اولیه صنعت فولاد کشور تبدیل شود. هم‌اکنون مجموع شرکت‌های فعال در منطقه، ظرفیت تولید ۵/۱۲ میلیون تن کنسانتره و به همین میزان گندله را دارند.
رسولیان در تشریح عملکرد مجموعه بیان کرد: تاکنون حداکثر ۱۵۰ میلیون تن از ذخیره سنگان برداشت شده و اکتشافات جدید، نوید شناسایی ذخایر بیشتر را می‌دهد. وی افزود: در ۶ ماه نخست امسال، ۱۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تن سنگ‌آهن استخراج و تحویل کارخانه‌ها شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل رشد ۱۱ درصدی را نشان می‌دهد. مدیر مجتمع سنگان همچنین از پیشرفت چشمگیر در حوزه اکتشاف خبر داد و گفت: بیش از ۶۲۰۰ متر حفاری اکتشافی انجام شده که ۲۹ درصد از برنامه جلوتر است و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۱ درصد رشد داشته است. از نظر درآمدی نیز شاهد رشد ۲۵ درصدی نسبت به ۶ ماهه سال گذشته هستیم.
رسولیان با اشاره به اهمیت توسعه زیرساخت‌ها تصریح کرد: در حال حاضر در منطقه سنگان، ۵/۱۲ میلیون تن ظرفیت تولید کنسانتره و به همین میزان ظرفیت تولید گندله وجود دارد. برای توسعه بیشتر، نیازمند تقویت زیرساخت‌های اساسی مانند برق، گاز، آب و جاده هستیم. وی از توافقات مثبت با پارک فناوری استان و معاونت علمی برای ایجاد دو مرکز فناوری خبر داد که می‌تواند در پیشبرد اهداف توسعه‌ای مجموعه نقش مهمی ایفا کند. اجرای برنامه‌های مسئولیت اجتماعی و توجه به توسعه پایدار منطقه یکی از محورهای اصلی فعالیت مجتمع سنگان است. برگزاری منظم جلسات شورای سرمایه‌گذاری منطقه به صورت هفتگی با حضور نمایندگان بنگاه‌های بزرگ، زمینه مناسبی برای برنامه‌ریزی مشارکت مردمی و ایجاد تحول در منطقه فراهم کرده است. آمارها نشان می‌دهد در حال حاضر حدود ۱۶ هزار نفر تحت پوشش تأمین اجتماعی در این مجموعه مشغول به کار هستند که این رقم، جدا از نیروهای فعال در بخش‌های حمل و نقل و خدمات جانبی است. با توجه به مصرف بالای انرژی در کارخانه‌های کنسانتره و گندله‌سازی، تأمین برق یکی از چالش‌های اساسی است که می‌تواند بر روند تولید تأثیرگذار باشد. برای رفع این چالش، برنامه‌ریزی برای احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر انجام شده و شرکت‌های منطقه به سمت خرید برق سبز حرکت کرده‌اند. این اقدام علاوه بر تأمین انرژی پایدار، به حفظ محیط‌زیست نیز کمک می‌کند.
همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان
همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و پیاده‌سازی فناوری‌های پیشرفته از اولویت‌های مجتمع سنگان است. دو مرکز فناوری با همکاری پارک علم و فناوری استان خراسان رضوی و معاونت علمی در منطقه راه‌اندازی شده که نقش مهمی در بهینه‌سازی فرآیندها و ارتقای بهره‌وری دارند. سیستم‌های کنترل هوشمند ناوگان که در حال پیاده‌سازی هستند، نمونه‌ای از کاربرد فناوری‌های نوین در مدیریت بهینه عملیات معدنی است. موقعیت جغرافیایی مجتمع سنگان و نزدیکی به مرز افغانستان، فرصت‌های ارزشمندی برای همکاری‌های دوجانبه فراهم کرده است. مذاکرات مستمر با دولت و بخش‌خصوصی افغانستان در زمینه انتقال فناوری و همکاری‌های فنی در جریان است. پیشنهاد ایجاد منطقه ویژه معدن و صنایع معدنی مشترک در مرز دو کشور از جمله طرح‌های مهمی است که در صورت تصویب، می‌تواند افق جدیدی در همکاری‌های منطقه‌ای بگشاید.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مجتمع سنگان، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار برای جوامع محلی است. در این راستا، طرح SPX یا پیمانکاری فرعی به عنوان یک راهکار مؤثر در دستور کار قرار گرفته است. این طرح با هدف اتصال کسب‌وکارهای کوچک محلی به زنجیره تأمین شرکت‌های بزرگ، زمینه توسعه اقتصادی پایدار را فراهم می‌کند. پیمانکاران محلی در حوزه‌های مختلفی از جمله تولید مواد غذایی، تأمین تجهیزات ایمنی، خدمات پشتیبانی و نگهداری فعالیت می‌کنند. مجتمع سنگان با درک اهمیت حفظ محیط زیست، برنامه‌های متنوعی برای کاهش آثار زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی اجرا می‌کند. کاهش مصرف آب در فرآیند تولید، استفاده از فناوری‌های پاک و اجرای طرح‌های بازسازی مناطق معدنی از جمله این اقدامات است. همچنین طرح‌های احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی علاوه بر تأمین انرژی پاک، به کاهش انتشار آلاینده‌ها نیز کمک می‌کند. توسعه شبکه حمل و نقل و زیرساخت‌های لجستیکی از اولویت‌های مجتمع سنگان است. بهسازی جاده‌ها، توسعه شبکه ریلی و ایجاد پایانه‌های تخصصی حمل بار از جمله اقدامات انجام شده در این حوزه است. این زیرساخت‌ها نقش مهمی در کاهش هزینه‌های حمل و نقل و افزایش کارآیی زنجیره تأمین دارند.
توسعه متوازن و پایدار
برنامه‌ریزی برای تحقق اهداف توسعه‌ای در افق ۱۴۰۷ با محوریت افزایش ظرفیت تولید، ارتقای کیفیت محصولات و توسعه زیرساخت‌ها انجام شده است. در این برنامه، رسیدن به ظرفیت تولید ۵/۱۷ میلیون تن کنسانتره و ۱۵ میلیون تن گندله هدف‌گذاری شده است. همچنین توسعه اکتشافات، تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد ارزش افزوده بیشتر از دیگر اهداف این برنامه است. مجتمع سنگان به عنوان بزرگ‌ترین قطب معدنی شرق کشور، نقش کلیدی در توسعه صنعتی این منطقه ایفا می‌کند. این مجموعه علاوه بر تأمین مواد اولیه صنعت فولاد، به عنوان محرک اصلی توسعه اقتصادی منطقه عمل می‌کند. ایجاد فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها از جمله دستاوردهای این مجتمع در توسعه منطقه‌ای است. پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت هوشمند در مجتمع سنگان به بهبود قابل توجه کارآیی عملیات منجر شده است. سیستم کنترل ناوگان با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، امکان ردیابی لحظه‌ای ماشین‌آلات، برنامه‌ریزی بهینه مسیرها و مدیریت مصرف سوخت را فراهم می‌کند. همچنین سیستم‌های پایش عملکرد، امکان ارزیابی مستمر شاخص‌های کلیدی و اتخاذ تصمیمات به موقع را میسر می‌سازد. اختصاص ۸ درصد از بودجه سالانه به تأمین تجهیزات ایمنی نشان‌دهنده اهمیت این موضوع در مجتمع سنگان است. برگزاری دوره‌های آموزشی مستمر، تجهیز کارگاه‌ها به سیستم‌های ایمنی پیشرفته و پایش مداوم شرایط کار از جمله اقدامات انجام شده در این حوزه است. همچنین برنامه‌های منظم معاینات پزشکی و خدمات بهداشت شغلی برای حفظ سلامت کارکنان اجرا می‌شود.
آینده مجتمع سنگان
مجتمع سنگان با برخورداری از ذخایر غنی سنگ‌آهن، نیروی انسانی متخصص و زیرساخت‌های مناسب، نقش مهمی در تأمین مواد اولیه صنعت فولاد کشور دارد. برنامه‌های توسعه‌ای این مجتمع با هدف افزایش ظرفیت تولید، ارتقای کیفیت محصولات و توسعه زیرساخت‌ها در حال اجراست. توجه به مسئولیت‌های اجتماعی، حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار منطقه از اولویت‌های این مجموعه است که می‌تواند به الگویی موفق برای سایر مجتمع‌های معدنی کشور تبدیل شود.
ارسال نظر